Ku Koloŋ ko ka kuloho ko ka wƆƆ yo wƆ
Kafaydo
MadƐnkƐtima:
Ba masimƆkƆ, yiki mƐnƐ/iŋ thiiya ba
mandiŋ ka bƆnsƆŋ ba ka biya-mƐtiŋ, wuna madƐnkƐtima kuyankaŋ, thiiya
iŋ mathƐbƐŋ ka faydo fooma, Ba maniyƆ maka biya-mƐti mathƆnkƆy ka bi
tƆƆni namƐŋ, ba sisa thƆrƐ iŋ manakasi ka tha thukuma tha ka biya-mƐtiŋ
be lukƐ ka faydo ba biŋ sisa mathƐbƐŋ in magbonkoli malƆhƆy, ka thana
paliyande, wuŋ sise hƐlƐŋ thapƐŋ tha boyƐ ka biya-mƐtiŋ hutete
Ba wuŋ kƆndƐƐ niyƆ wu lƆhƆy mƐnƐ
wƆmƐti kƆndƐƐ pithita ba wundƐ hukƆthƆ ma niyƆ makanamaŋ ka muruthƐ
wo fuŋ wundƐ.
Baana sethiniyo wundƐ, thiiya ba ka
wƆmƐti kƆndƐ niyƆ ka thƆŋ baŋ fooma.
Wuŋ kƆlƆhƆ ba katiŋ tande mathimiyande
ka biya-mƐti fooma ka faydo. HugbƆŋho ka faydo fooma, ho dƆma na UnaytƐd
NesƆn, kƆsiniyƆkƆ ka kulaniya ko kolo.
Ba kƆthƆ thiiya mƐnƐ, sƐmbƐ iŋ makahi
ma ka wƆmƐti, e wuŋ tƐŋiyande ka thiiya ba bayapeŋ iŋ yƐrƐmƐŋ be
kƆsiniyƆkƆ ba lukande hugbƆŋ huŋthe ba sisa kuyankaŋ, wu niyƆ malukunade
maka ŋakƐkƐn foma adunkunƆkƆy ka tha banthe, wuŋ niyƆ lukande iŋ
ŋakƐkƐn fooma ŋugbƆŋ ho thantƐ haŋ, ho dƆma na UnaytƐd NesƆns, ba
kcthƆ thiiya ba ka wƆmƐti.
Wuŋ tƆŋƆŋ na kperekethe, ka dƆma, na
masimƆkƆ ma thiiya mƐnƐ kuyankaŋ mƐna ma gbeŋ ka ma duŋunƆkƆ mamaŋ.
Mawuma
MapƐnkande maŋfooma tepe na
Kukuloŋ koka kuloho koka wƆƆ yo wƆ ka
faydo, Ɔna biya bohitande maka biya-mƐti ka faydo fooma, ka wu mankƐ wƆƆ yo
wƆ ba bƆha ku koloŋ koŋko ka huthukuma nama haŋ wundƐ ba bƆha sƆbƐ
bathaniya mƐnƐ ba sisa yiki iŋ thiiya ka biya be lukande fooma ka faydo, ba
kitiyƐ wƆƆ yo wƆ kama sƐthiniyo ma wundƐ sƐthinya ka faydo maŋ.
1. Malukunande Malenke maŋ
Biya-mƐti fooma be kiyo ka kuyankaŋ iŋ
kasƐmbƐ mƐnƐ in ka yiki. BindƐ kiŋ ba niyƆ in masimƆkƆ, maka yiina wo
ka hu wƐndi yande.
2. Malukunande Maale Maŋ
WƆƆ yo wƆ kiŋ kuloho mƐnƐ kuyankaŋ ka
kulon ko. WundƐ ka ba fakinande wƆƆ yo wƆ kama nƐki ma wundƐ neke iŋ
tƆƆnamaŋ, niyƆŋ wo pankƐ, wo bƆlƆ, wo fufƐ, mindo sinthe fooma, miŋ
kiŋ ku loho ko kƐntu.
3. Malukunande Mataati maŋ
WƆƆ yo wƆ kiŋ iŋ fƐƐra ba niyƆ iŋ
sii, ekuta kuyankaŋ, e wundƐ pamo.
4. Malukunande Mamanaŋ maŋ
WƆmƐti ka ba boho ka hu waline, e niyo
gbƆn, e niyo thƆrƆ. Huwaline kiŋ ba tana niyƆ ka biya-mƐti hutete.
5. Malukunande MasƆƆhi maŋ
WƆƆ yo wƆ kaa ba niyo nakasi, iŋ thƆrƆ
maŋ mama wo ka feli.
6. Malukunande MasƆŋ-manthe maŋ
WƆƆ yo wƆ kiŋ maloho ba kothiyo kamƐ wo
kamƐ nƆŋ tepee thƆŋ ba.
7. Malukunande Masoŋ Maale maŋ
Biya-mƐti fooma kiŋ siŋthe ka thƆn baŋ,
kufakande ka hutete kanamƐŋ ba pamo iŋ thƆŋ baŋ, ba thana fakinande, wu
sisi mateti ka ku koloŋko iŋ ba pamƆkƆ wooniŋ sisiyƐ thƆrƆ.
8. Malukunande MasƆnka-taati maŋ
WƆƆ yo wƆ kin fƐƐra haŋ ba kƆƆ
wukahƐ e baŋina ba thƆnkƆy ba wƆ ba niyo baŋ, wuna thƆŋ baŋ kahati.
9. Malukunande MasƆoŋ-manaŋ Maŋ
WƆƆ yo wƆ ka dƆrƆŋ ba neko bakpon e
boho, e thiyo ka hukpƆlƆn, mƐnƐ ba kantho ka kƐkƐŋ ko kiyo wundƐ ko.
10. Malukunande kƆƆhi maŋ
WƆƆ yo wƆ kiŋ in fƐƐra ba kƆsiŋino
ka wuthunbƐ iŋ bakƆsƆŋni be ka kuyankaŋ mƐnƐ be thunbƐ ba dethiwa
kuloho ko kanamaŋ mƐnƐ wundƐ bohitoko iŋ thƆŋ baŋ.
11. Malukunande KƆƆhi-iŋ manthe maŋ
- WƆƆ yo wƆ, wo kata ka kubasi,
wundƐ ka ba thoŋkino thaa niyo kƆsiŋino nƆŋ na tepe thƆŋ ba na, e
wundƐ dunkuno fƐƐra ba kƆsiŋina.
-
WƆƆ yo wƆ kaa ba
dunkuno kuthoŋko ka thƆn ba thaa niye kiyo ka kƐkƐn nama ko, Ɔ thuhaŋ
mandi kama lƆkƆ ma boho wundƐ, toŋiyo kasi ba daŋande kasi bande ka
thƆŋ ba kama lƆkƆ ma bohito waawo bƐŋ ma.
12. Malukunande KƆƆhi-iŋ Kaale maŋ
WƆƆ yo wƆ, kaa ba tuto sƐmbƐ, ba wali
ba kanama, ka huŋpo ho kanama, ka yiki ba kanama, ka ŋa thagba ŋa wundƐ
kpalita. WƆ ka baa niŋ thiyƆkƆ aliko ba tetiya yiki iŋ makothiyo ma kanama,
wƆƆ yo wƆ kiŋ maloho ba pamo iŋ thƆŋ baŋ ka baliŋ ba baŋ.
13. Malukunande Kɔhi-maaati Maŋ
- WƆƆ yo wƆ, kiŋ maloho ba niyƆ
kuyankaŋ ba kaa ka wundƐ thimo iŋ ba niyƆ ka kƐkƐn naman.
- WƆƆ yo wƆ kiŋ iŋ maloho ba pƐna
kƐkƐn, ndoo kƐkƐn, thitha kƐkƐn nama e wunde hƐlƐŋ duwa Ɔ
tƐnkilina ka kƐkƐn namaŋ ko.
14. Malukunande kƆhi-iŋ Manaŋ Maŋ
- WƆƆ yo wƆ, kiŋ iŋ maloho ba thara
e ka dƆŋƆ ka kƐkƐn mƐnƐ kiŋ ba niyo bali ba thƆnkƆy ka kƐkƐn
nama koŋ.
- Maloho ma bƐŋ kaa ba thaŋthiyo
baana thiiya wo ba bohitoko ba ba thƆnkƆy ba ta wundƐ nii hukƆminamƐnt
o ba tetiya thƆŋni ba ka UnaytƐd NesƆns.
15. Malukunande Kɔhi-iŋ MasƆƆhi Maŋ
- WƆƆ yo wƆ kiŋ iŋ maloho ba niyƆ
ka kiyo wundƐ ka.
- WƆ kaa ba thanthiyo madƆŋƆ ma ka
kƐkƐn nama ko Ɔ ba thanthiyo ba sƐkita kƐkƐn ku fƐƐna ba dƆma na
kƐna kiyo wundƐ.
16. Malukunande KƆhi-iŋ MasƆnmanthe Maŋ
- BayapƐŋ iŋ yƐrƐmƐn be thankƐ
fuŋa, be kƐriŋitƆyta nin huŋpo, kƐkƐn namƐn, ku laniya ko kanamƐŋ,
kiŋ iŋ maloho ba deŋande/yƐŋtande e dethuwa huŋpo ho kanamƐn. Biya be
bƐn kin iŋ maloho ma sinthe maaka deŋa/yeŋto, iŋ ma kahudƆŋƆ be
pathi.
- Hu dƐŋande ha kiŋ ba kƆƆ na wo
wathe woŋ, in woŋ yƐrƐmƐ woŋ, mƐy kathabanthe ba dƐŋande.
- Nkpeeŋ ki na dƆma huŋpo ka faydo.
Ki kpeeŋki kiŋ iŋ maloho ba pamo kama dƆŋiyande mƐnƐ kƐkƐn ko
kanamƐŋ ka bali yoo bali.
17. Malukunande kƆhi-iŋ MasƆmanle Maŋ
- WƆƆ yo wƆ kiŋ iŋ maloho ba niyƆ
iŋ kƐƐ wundƐ wuntheŋ Ɔ bindƐ bilƆ kƐƐ banthe in biya bifƐƐna.
- WƆƆ ka ba tute sƐmbƐ ka kƐƐ
namaŋ baŋ.
18. Malukunande kƆhi-iŋ MasƆŋ matati
maŋ
WƆƆ yo wƆ kiŋ iŋ maloho ba siimƆkƆ na
thimo wundƐ, iŋ ba thƆƆ ka dina ba thimo wundƐ Ɔ ba kpƆnƆkƆ ka dina ba
bƐŋ e thƆƆ ka dina bafƐna malƆkƆ yoo malƆkƆ, iŋ hƐlƐn kulaniya ko
kanamaŋ. WundƐ kiŋ iŋ maloho ba mƐyande iŋ biya be bƆyƐ ba niyƆ ka
masii manthe Ɛba thƆŋina kulaniya ko kanameŋ ka wan mƐnƐ rƆkpƆkƆ.
19. Malukunande KƆhi-iŋ-MasƆmanaŋ Maŋ
WƆƆ yo wƆ kiŋ maloho ba tƐpa funuŋ
kama simƆykƆ ma kanamaŋ, iŋ ba kpoŋkila ho thimo wundƐ. Wuŋ thƆlande,
maloho ma bƐŋ kin ba bohitƆkƆ kulaniyande, e wƆƆ yina thana tepe ba yi ba
niya niŋ ba kpala mƐnƐ ba kponkila ka nkalƐŋ ba pankitinande funuŋ ho
bƐŋ.
20. Malukunande KƆhi-Kale/kƆŋthƆkaye
Maŋ
WƆƆ yo wƆ kiŋ kuloho ba komande
kathabanthe ka wuthƐbƐ. WƆƆ ka ba pithito ba niyƆ ka mathuŋande yoo
mathuŋande Ɔ ka nkaŋ ka ndoo nkaŋ ka thimo ka wundƐ.
21. Malukunande KƆhi Kale-iŋ Manthe Maŋ
- WƆƆ yo wƆ kiŋ iŋ maloho ba niya
wali iŋ hu kƆmimamƐnt ho ka sƐmbƐ baŋ ka kekƐn ko kanamaŋ Ɔ ba
thiika ba hu gbƆŋ ho thimo wundƐ ba kuta sƐmba baŋ.
- WƆƆ yo wƆ kiŋ iŋ maloho ba
bilande Ɔfisi yoo Ɔfisi wo ka hu kƆminamƐnt ka kƐkƐŋ namaŋ ko.
- Bathimo biya ba niyƆ, bƐna hu
kƆminamƐnt ba niye wali. Biya be bƐŋ ba thiikiyƐ ba bayapa mƐnƐ
yƐrƐmƐ ba fuŋuniyƐ biŋ thaya ka hu kƆminamƐnt ho bƐŋ. BindƐ ba
thiikiyƐ wo thimo biŋ ka wan Ɔ ka ma rƆgbƆkƆ.
22. Malukunande KƆhi Kale-iŋ Maale Maŋ
WƆƆ yo wƆ kiŋ iŋ maloho ba nskita
kƐnkƐy ko kanamaŋ ba Pama niŋ ba duŋkuna niŋ fƐƐra ba masiteke kama o
kama e niy wƆƆ wo ba yiki, e puŋka niya wali, o gbƆŋni Ɔ hutaniya ho
dƐnki kƐnkƐŋ ko kanamaŋ ko niŋ tute lima.
23. Malukunande KƆhi-Kale-iŋ-Mataati Maŋ
- WƆƆ yo wƆ kiŋ maloho ba niya wali,
ba yƐtha wali ba thimo wundƐ iŋ ba thunkuno malƆhƆy mƐnƐ ba pamo hu
thana kuta wali.
- Kufakinande kaaka kuthunkuŋ ba wƆƆ
yo wƆ wo ni wali. WƆƆ yo wƆ ba thunkuno siŋthe ba waliŋ ba
dƆŋiyande.
- WƆƆ yo wƆ wo ni wali ba thunkuno
kƆpiri wo tƐŋƐ ba yƐthƐ nama iŋ kubƆriko kanamaŋ alako dƐ be niyƆ
iŋ yiki ka biya-mƐtin hutete. Kuthunkuŋ ko bƐŋ ba punka hƐlƐŋ ba
mase ka gbƐthƐŋ ba niŋ pƐnki.
- 4. WƆƆ yo wƆ kiŋ maloho ba thankina
Ɔ ba thƆytƆ nkaŋki niŋ mase.
24. Malukunande KƆhi-Kale-iŋ-Manaŋ Maŋ
WƆƆ yo wƆ kiŋ maloho ba fƐƐmiya iŋ ba
dunkuno malƆkƆ ma kƆndadeŋ ba niya wali mƐnƐ malƆkƆyŋ makasade ba
fƐƐmiya iŋ kutunkuŋ.
25. Malukunande KƆhi-Kale-iŋ-MassƆhi
Maŋ
- WƆƆ yo wƆ bathƆma muthƆma
mutƐnƐ ba hupethƆ kƆtƆ nama ko iŋ kubƆri namaŋ, kowundƐ ba punka
kuta mu wundƐ bili/thƆƆ. WundƐ ba Kuta banka ba wundƐ iŋ kubƆri
namaŋ fure, ba punka ba maso. WundƐ ba maso be thoona Ɔ bethanthi, Ɔ
bali ba dƐnki ba wundƐ niyƆ humƆnƐ.
- Komisayŋ be iŋ mpay nameŋ ba maso.
Mpati be kiyo ka yento/deŋo, be tha kiya ka yento/deŋo fooma ba kuta ma
mase manthe e bindƐ pamo nanthe.