Guarani Version
TEKOVE YVYPORA KUERA MAYMAYVA DERECHO KUAAUKAHA
[Preamble]
(preamble missing)
Art. 1
Mayma yvypóra ou ko yvy ári iñapytl'yre ha eteîcha dignidad ha derecho
jeguerekópe; ha ikatu rupi oikuaa añetéva ha añete'yva, iporâva ha ivaíva, tekotevê
pehenguéicha oiko oñondivekuéra.
Art. 2
Mayma yuypóra oguereko derecho ha libertad kuéra ko Declaraciónpe oîva,
oñemaña'yre mba'eichaguapa i-ráza, ipire color; kiñápa terâpa kuimba'e, iñe'ê,
i-religión, iñopinión política, hetâ, ha'épa mba' rerekoha, oîpa yvate terâpa
nahániri sociedad ryepype, hamba'e.
Mba'eveichagua jeporavo avei ndoiók va'erâ oñemañanguévo hetâ situación rehe,
legalmentepa mba'éicha oî, ha'épa isâsopyre, oguatáva ojeheguiete, térâpa oî ambue
tetâ ndiv térâ ipoguype.
Art. 3
Mayma tapicha oguereko derecho oikovévo, piporúvo ilibertad ha ojerrespetávo
ipersona.
Art. 4
Avavépe ndojeguerekói va'erâ esclavo térâ tembiguái ramo; mba'eveichagua
esclavitud térâ tapicha jejogua ha ñevende ndaikatúl oiko.
Art. 5
Avavére ndoikova'erâi ñembosarái vai térâ ñambohasa asy, humano rekore
ndojojáiva.
Art. 6
Mayma yvypóra oguereko derecho ojehechakuaávo ichupe opaite handárupi ha'eha peteî
máva leiduéra renondépe.
Art. 7
Maymavaite: peteîchante léi renondépe ha oguereko, mba'eveichagua jeporavo'yre,
derecho peteîcha léi oñangarekóvo hese. Maymáva oguereko derecho peteîcha
oñeñangarekóvo hese. Maymáva oguereko derecho peteîcha oñeñangarekóvo hese
opaichagua jeporavo ohóvagui ko Declaración cóntrape, ha opa ñeha'â oikóvagui
jeporavorâ.
Art. 8
Mayma yvypóra oguereko derecho oñangarekóvo hese hekoitépe tribunal kuéra oîva
hetâme, omo'â haguáicha ichupe umi opyrûsévagui iderecho kuéra rehe oÎva
constitución a léipe.
Art. 9
Avavépe ndaikatúi mbaretépe reínte oñedetene, ojegueraha preso terá oñemosê
hetâgui.
Art. 10
Mayma yvypóra oguereko derecho, peteîchapánte, ohendúvo ichupe idespáchope ha
justicia ojerure haichaite, peteî tribunal oguatáva ojeheguiete ha oporolado apo'yva,
oñemyesakâta java iderecho ha obligación huéra, ha avei ojehesa'yjóratô oñembojáva
hese tembiapo vai'éi cóntrape ohóva.
Art. 11
- Oñembojáro peteî tapicháre hembiapo vai hague, oguereko derecho oñepensávo hese
nda'upeichaiha, nahesakâi aja ha'eha culpable; pe ñemyesakâ oido va'erâ tribunalpe, ha
oguereko va'erâ upépe mayma garantía oikotevêva oñedefende hagua.
- Avavépe noñecondeva va'erâi ojapo térâ ndojapói haguére peteî mba'endaha'éiva
delito upe java, tetâpypegua léi térâ tetânguéra léipe guarâ. Noñeme'ê va'erâi
avei castigo pohyve léipe oîvagui oiko jave delito.
Art. 12
Ndaikatúj oimeháicha reínte ojeikévo peteî tapicha rekovépe, hóga, hogapy térâ
icarta kuérpade. Naikatúi avei ojepokóntevo héra térâ herakuâ porâre. Mayma
yvypóra oguereko derecho léi oñangarekóvo hese ko'âmba'épe.
Art. 13
- Mayma yvypóra oguereko derecho ou ha oheovo tetâpyre ha oiporavóvo moôoikóta peteî
tetâ ryepype.
- Mayma yvypóra oguereko derecho osêvo oimeraêva tetâgui, taha e jepe hetâtee, ha
upéi ou jevyo hetâme.
Art. 14
- Ojepersegui jave ichupe, mayma tekove ikatu oho oñemo'â hagua oimeraêva tetâme.
- Ko derecho ndaikatúi ojeporu persecución oúrô justiciagui tembiapo vaikuére, térâ
ojeho rupi Naciones Unidas remiandu ha rembipota cóntrape.
Art. 15
- Mayma yvypóra oguereko derecho hetâvo.
- Avavégui ndaikatúi ojepe'a oimeháicha reínte hetâ derecho oguerekóvagui okambiávo
upe hetâ.
Art. 16
- Kuimba´e ha kuña maymáva, omendakuaaha tiémpo guive, oguereko derecho omdávo ha
omoñepyrûvo petel ogapy. Ko´ávara ndaikatúi of problema oúva raza, tetâ, terâ
religióngui. Petelcha va´era 1 derecho kuéra menda reheguáva, oiko aja kupukue hikuái
menda ryepype, ha evei sapyánte oñembyairô upe imenda kuéra.
- Menda ikatu oiko umi omendátava otrô añoite petel ñe´ême upeverâ, ojeheguiete,
avave ojopy´yre ichupekuéra.
- Familia ha'e sociedad apyra ha ñepyrûete, ha oguereko derecho oñangarekóvo hese
sociedad ha Estado.
Art. 17
- Mayma yvypóra iderecho oguerekóvo imbaèteéva, ha ha'eño háicha, ha avei
ambuerkuéra ndive.
- Avavégui ndojepe'a va'erâi oimeháicha reinte imbáe teéva.
Art. 18
Mayma yvypóra oguereko derecho oñemonguévo ojeheguiete, iñaka, inconciencia ha
ireligión he'i háicha ichupe. Ko deréchope oike ikatuha okambia ireligión ha ijerovia,
avei ohechaukávo ko'âva ha'eño háicha térâ ambuekuéra ndive,opavave renondépe
térâ ha'eñohápe, tekombo´e, térâ jeiko upéva he´i háicha rupive.
Art. 19
Maypa tapicha iderecho oguerekóvo ijidea ha iñeñandu tee, ha upéva oikuaaukávo
ojejuru mboty´yre ichupe; ko deréchope oike avavépe nonnemolestáivo marandu ha
opinión kuéra, ha avei oñemosarambivo ko´âva opaite hendárupi, mayma tembiporu
upevarâ oiva rupive.
Art. 20
- Mayma yvypóra oguereko derecho ijatyvo oñondive ha ojapóvo joaju hapicha kuéra
ñorairô´yre.
- Avavépe ndaikatúi ojejopy oike hagua petel asociaciónpe.
Art. 21
- Mayma yvipóra oguereko derechoijávo hetâ resambyhype, ha´ete voi, yro katu
hemimoîngue, h´ae oiporavo va´ekue rupive.
- Mayma tapicha oguereko derecho petelîchapante, ohupityvo cargo público kuéra hetâme.
- Mburuvicha kuéra omanda ha oisambyhy hagua teta, tetâygua kuéra ome´eê ichupekuéra
upe pu´aka. Ha ko tetâygua kuéra rembipota ojechauka va´erâ elección ipotiva
rupive,cada cierto tiempo oiko va´erâva, maymavaite ijahápem ha peteicha ivoto kuéra
ovalehápe; avei avave oikuaa´yre mávarepa revota, ikatu haguaicha avave nandejopyiupe
jeporavo apópe.
Art. 22
Mayma yvypóra, ha´erupi sociedad pegua, oguereko derecho pe sociedad oñangarekóvo
hese. Upevaâ pe hetâ oñeh´â mbaite va´erâ, ha tetânguéra oñopytyvô va´erâ,
recurso ha organización tetâ oguerekóva rupive, maymavaite ohupity hagua hemikotevê
económico social ha cultural, oiko hagua ichugui persona añetete.
Art. 23
- Mayma yvypóra oguereko derecho omba´apóvo ojeheguiete hembiaporâ, pe imba´apópe
oñemongu´évo iporâve haguáicha, ha oñeñangarekóvo hese ani opyta trabajo´yre.
- Mayma yvypóra oguereko derecho, mba´eveichagua jeporavo´yre, pretelchante ojepagávo
ichupe, petelchaterô hembiapo.
- Mayma omba´apóva oguereko derecho oganávo hekópe porâ, oikokuaa haguáicha, ha´e
ha hogaygua, idignidad humana ojerure háicha. Ndohupitypáirô ichupe oimeraêva medio
pytyvôrâ sociedad oguerekóvagui.
- Mayma tapicha oguereko derecho ojapóvo sindicato ha ojoajúvo hapicha mba´apohára
ndive, iñinterése kuéra odefende hagua.
Art. 24
Mayma yvypóra oguereko derecho opytu´úvo, ho´ureimivo nombaápoi jave; avei
omba´apóvo omba´apo hagua ha´óra pevénte, ha ivacaciónvo oguahê vove jepi tiempo,
ha upe aja ojepagávo ichupe.
Art. 25
- Mayma yvypóra oguereko derecho oikove olgadomivo, ani hagua ichupe voi, ha hogayguápe
avei, ofalta ho´uva´erâ, ipohâ repyrâ, iñemonderâ, óga oiko hagua, ha ambue mba´e
oikotevêva oikove hagua. Iderecho avei oguereko seguro oñemongui ramo guarâ imba
apohágui, terâ katu hasy, ndovalevéi, iména mano, itujaiterei, térâ ambue mba´e
rupi indojevale kuaavéi ramo guarâ ojehe.
- Sy ha mitâre oñeñangareko va´erâ iporave haguáicha. Mayma mitâ, omendáva
oguereko derecho sociedad oñangarekóvo hesekuéra.
Art. 26
- Mayma yvypóra oguereko derecho ojehekombo´eukávo. Pejehekombo´e reínte va´erâ, pe
iñepyrûetépeguánte jepe. Pe tekombo´e jehai ha jeleénte jepe hagua, ha´e va´erâ
obligatorio. Profesión kuéra ha técnica ñeaprende, olva´erâ enteroitépe ohupity
haguaicha. Umi universidad rupi ojeike hagua, katupyry rehente odepende va´erâ, ha mayma
interesádope oñeme´êva´erâ juruja.
- Pe educación rembiaporâ ha´eva´erâ: tojapo tekove mayágui persona añetete,
okakuaáva opáichavo. Omombarete va´erâ derecho ha libertad ñemomba´e guasu.
Oipytyvô va´erâ olhagua jekopyty, ñoaguanta kuaa, joayhu, mayma tetâ ha raza terâ
religión oñondive. Omboguata va´erâ avei umi tembiapoukapy Naciones Unidas omolva ol
hagua tapiaite py´aguapy.
- Sy ha tuvakuéra oguereko derecho itendondévo oiporavo hagua mba´éichagua
educaciónpa oñeme´êta imitânguérape.
Art. 27
- Mayma yvypóra oguereko derecho oparticipávo, avave ojopy terâ ojoko´yre ichupe,
incomunidad rekotee ñeñandukápe; ombovyávo ichupe umi tembiapokue porâ hechapyrâ;
avei oparticipávo umi arandu pyahu oikévape, ha umi jeiko porâve ko´âgarupi oúvape.
- Mayma yvypóra oguereko derecho oñeñangarekóvo ichupe interese moral ha material
oguerekóva rehe, ha´érupimba´epyahu terâ ñe´ê yvoty, kuatia arandu térâ tembiapo
hecharamomby apohare.
Art. 28
Mayma yvypóra oguereko derecho ojejapóvo ichupe hetâsme ha hetânguéra apytépe,
petef jeikoha oñemo´añatehape derecho ha libertd kuéra onnemolva ko Declaraciónpe.
Art. 29
- Mayma yvypóra oguereko tembiaporâ comunidad ndive guarâ, upépe mante ikatúgui
okakuaa ha hi´aju persona haicha.
- Léi mante ikatu omol linde ikatu´yva jahasa jaiporukuévo ñande libertad kuéra, ani
hagua ñapyru ñande rapicha derecho ha libertad rehe; avei jaiko hagua moral ojerure
háicha, orden público oipota háicha, ha petel sociedad democrática reko py´aguapy
oikotevê Háicha.
- Ko´â derecho ha libertad juéra mba´eveichvérô ndaikatúi ojeporu Naciones Unidas
oipota ha opensáva cóntrape.
Art. 30
Mba´evepunto ko Declaraciónpe olva noñentende va´erâi ome´ê Estádope, petel aty
térâ petel tapichápe, omoñepirû ha omboguata hagua algún tembiapo ikatúva omboyke
petelva jepe umi derecho ha libertad kuéra oñemboysyva ko Declaraciónpe.
|
|
|
Name
Guarani
Total Speakers
12,000
Usage by Country
Official Status: Paraguay. Home Speakers: Bolivia, Brazil and Argentina
Background
Guarani, with the stress on the final syllable, is the native language of Paraguay. While Spanish is the official language of the country, and spoken by the majority of the population, it is estimated that as many as 22 million people, or 70 percent of the population, speak Guarani (including all varieties) as wellI. The language belongs to the Tupí-Guaraní family. The origin of the Guarani language has given way to many theories that look for its primary trunk. Even today its roots are unknown. Nevertheless, it can be said that is was born among the Guarani people who, according to one theory, came from Polynesia, or more exactly, from Australian and Mongoloid contingents which, after entering America through the Bering strait, seated themselves in the Paraguayan lands. As to the origin of the word "Guarani", etymologically it is derived from the word "Guarini;" which means "frontal war", and by extension, "warrior". Geographically speaking, the Guarani language, in its hegemonic period, before the Discovery, extended in the America from the Caribbean to the north, to the Amazon in the middle, and to the Rio de la Plata at the south. The Guarani language was spoken by various tribes which did not have well-defined geographic locations, owing to their nomadic conditions. Currently, we find in Paraguay (a Guarani word meaning "place of great water") the following Guarani groups that still speak the language: Chiriguanos and Tapiete (in the Chaco), Paî Tavyterã, Ava Katuete or Ava Chiripa, Mbya and Ache Guayaki (in the Eastern region).
|
|
|
|